สังคมผู้สูงอายุ

หลังทำงานมานานหลายสิบปี ก็ถึงเวลาพัก ผ่านกิจกรรมต่างๆ เช่นเล่นกับหลาน หรือท่องเที่ยว ไปเข้าสังคมกับคนวัยเดียวกันพร้อมยิ้ม หัวเราะ หรือซาบซึ้งกับเรื่องในอดีต โดยไม่ต้องมีชีวิตผูกติดกับตารางเวลาและเรื่องงานเหมือนในอดีตอีกต่อไป นั่นเป็นเรื่องของคนวัยเกษียณ (อายุ 60 ปีขึ้นไป)

แต่ตลอดหลายปีมานี้ กลุ่มคนที่สามารถเกษียณสำราญอยู่กับบ้านกำลังลดลงๆ และมีแนวโน้มว่า ต่อไปเพื่อนร่วมงานผมสีดอกเลาในออฟฟิศจะมีเพิ่มมากขึ้นๆ

ข้อมูลจากองค์การอนามัยโลก (WHO) ระบุว่า คนทั่วโลกอายุยืนขึ้น โดยอายุเฉลี่ยระหว่างปี 2000 ถึง 2019 เพิ่มจาก 67 ปีเป็น 73 ปี และจะยิ่งเพิ่มขึ้นอีก จนทำให้เมื่อถึงปี 2050  1 ใน 6 ของประชากรโลก จะมีอายุ 65 ปีขึ้นไป 

ซึ่งหากไม่ได้มีการปรับเปลี่ยนใดๆ หลายประเทศอาจขาดแคลนคนวัยทำงาน เพราะผู้สูงวัยมีมากกว่าคนที่ยังทำงานอยู่ ท่ามกลางการประเมินว่า กลุ่มประเทศสหราชอาณาจักร (UK) จะถึงจุดดังกล่าวในปี 2029 

ขณะที่บราซิล อินเดีย และสหรัฐฯ จะทยอยตามกันไป 2035, 2048 และ 2053 อย่างไรก็ตามในความเป็นจริง มีอีกเทรนด์ที่กำลังก่อตัว และทุกบริษัททั่วโลกต่างสัมผัสได้ 

นั่นคือ คนอายุ 60 ปีขึ้นไป ยังคงทำงานอยู่ทั้งที่ถึงวัยเกษียณแล้ว หรือคนที่เกิดช่วงสงครามโลกที่ยังทำงานอยู่ (Unretirement Babyboom) จนอายุเกษียณเลื่อนไปเป็น 65 ปี ซึ่งอนาคตอายุเกษียณอาจจะเลื่อนออกไปอีก 

สำนักข่าว BBC ของอังกฤษนำเรื่องนี้มาตีแผ่ โดยมีการคาดการณ์ผ่านทัศนะของนักวิชาการว่า เกณฑ์อายุเกษียณจะเลื่อนออกไปอีก โดยจาก 65 ปีในปัจจุบัน อาจเลื่อนไปเป็น 75 ปี เพราะผู้คนอายุยืนขึ้นและคนสูงวัยส่วนใหญ่ก็ยังแข็งแรง ประกอบเห็นว่าหากพิจารณาปัญหาเศรษฐกิจและค่าครองชีพในปัจจุบันแล้ว เงินที่เก็บหอมรอมริบมาคงหมดไปอย่างรวดเร็วจนไม่สามารถเกษียณได้อย่างสบายใจ 

ความกังวลเรื่องชีวิตความเป็นอยู่และสถานะทางการเงินของผู้สูงวัย จนเลือกที่จะทำงานต่อไปยังมีข้อมูลสนับสนุนจากบริษัทประกันชีวิตในสหรัฐฯที่ว่า หากอยากเกษียณได้อย่างหมดห่วงในปัจจุบันต้องมีเงินเก็บเกือบ 1.3 ล้านดอลลาร์ (ราว 47 ล้านบาท) 

ขณะที่ Larry Fink ซีอีโอของ Blackrock บริษัทบริหารจัดการการลงทุนยักษ์ใหญ่ในสหรัฐฯ กล่าวกับนักลงทุนว่าค่าครองชีพ และปัญหาเศรษฐกิจในปัจจุบันสูงและรุนแรงกว่าเมื่อ 30 ปีก่อนอย่างมาก จึงควรเลื่อนเกณฑ์อายุเกษียณควรเลื่อนจาก 65 ปีได้แล้ว 

ดังนั้น สิ่งจะเห็นกันมากขึ้นจากนี้คือ การปรับตัวของบริษัททั่วโลก โดยทุกแผนกในแต่ละออฟฟิศจะมีคนสูงวัยที่สมัครใจทำงานอยู่ และอาจมีสองประเภท 

กล่าวคือ ผู้ที่ทำงานระดับล่าง เพราะปรับตัวไม่ไหว กับผู้ที่ยังคงอยู่ในตำแหน่งระดับสูง เพราะปรับตัวได้อย่างต่อเนื่อง ทั้งในเรื่องการอยู่ร่วมกับคนรุ่นอายุน้อยกว่าและเรื่องการใช้เทคโนโลยี โดยเฉพาะ AI 

เทรนด์การเลื่อนวัยเกษียณ และการให้คนสูงวัยทำงานต่อไป ยังทำให้การให้คนอายุน้อยกว่าสลับมาสอนผู้สูงวัย (Reverse Mentorship) กับการพัฒนาทักษะใหม่ๆ (Upskilling) อยู่เสมอ เป็นเรื่องปกติในทุกบริษัท และทักษะการอยู่ทำงานร่วมกันของคนต่างวัย เพื่อลดการเหยียดวัย (Ageism) ทวีความจำเป็นในโลกการทำงานอีกด้วย 

เทรนด์การเลื่อนวัยเกษียณ ยังเป็นการลดภาระของรัฐบาลทั่วโลกเรื่องสวัสดิการผู้สูงอายุ และช่วยให้สามารถนำเงินส่วนนี้ไปใช้พัฒนาประเทศด้านอื่นๆ เช่น ในเกาหลีใต้ ที่กำลังถกเถียงกันว่า ควรเก็บค่าโดยสารรถไฟใต้ดินกรุงโซลกับผู้สูงอายุวัย 65 ปีขึ้นไปหรือไม่ เพราะคนกลุ่มนี้จำนวนไม่น้อย ใช้สวัสดิการขึ้นรถไฟใต้ดินฟรีไปกับการทำงานส่งดอกไม้ จนเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้รถไฟใต้ดินกรุงโซลสูญรายได้ไปถึงปีละ 250 ล้านดอลลาร์ (ราว 9,200 ล้านบาท) 

อย่างไรก็ตาม เทรนด์การเลื่อนวัยเกษียณ ก็มีข้อจำกัด เพราะเทรนด์นี้มีขึ้นควบคู่กับอัตราการเกิดต่ำ จึงหมายความว่า การเลื่อนขั้นย่อมทำได้ช้าลงกว่าในอดีต ซึ่งปัจจุบันเกิดขึ้นแล้ว กับการที่กลุ่ม Gen X ที่อายุระหว่าง 44 ถึง 59 ปี (พ.ศ. 2567) ไม่ได้เลื่อนขั้นเป็นหัวหน้าแผนกเสียที เพราะ Babyboom ยังไม่วางมือ

หวั่นชาวเกษียณไทย (ไม่) สำราญ เหตุเพราะแก่ก่อนรวย

เมื่อประเทศไทยเข้าสู่สังคมผู้สูงวัย (Aged Society) แล้ว หลายองค์การปรับตัว สร้างการจ้างงานสำหรับคนกลุ่มวัยเกษียณมากขึ้น ทั้งหาโอกาสทางการตลาดอาหารและเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพ เตรียมรับแรงกระเพื่อมวิกฤต ‘แก่ก่อนรวย’

KKP Research ประเมินว่า ปี 2563 อายุเฉลี่ยของคนไทย อยู่ที่ 40.1 ปี สูงวัยที่สุดในกลุ่มประเทศกำลังพัฒนาในเอเชีย ปี 2573 คนไทย 42% จะเข้าสู่วัยเกษียณ และเตรียมเกษียณ (อายุ 50 ปีขึ้นไป)

ปี 2583 สัดส่วนผู้สูงอายุ : คนวัยทำงาน จะเพิ่มขึ้นจากประมาณการ 1:4 ในปัจจุบัน เป็น 1:2 ปี 2593 และคนไทยทุก ๆ 3 คน จะเป็นคนอายุ 65+  จำนวน 1 คน

การบริโภคในปี 2573 จะเริ่มชะลอตัวลงอย่างมีนัยสำคัญ และตลาดสินค้าในประเทศอาจไม่เติบโตเหมือนในอดีต ทั้งจะเกิดการขาดแคลนแรงงานให้ไทยดึงดูดการลงทุนได้น้อยลง

ทั้งยังพบว่าประเทศไทยกำลังก้าวเข้าสู่ภาวะสังคมสูงวัย (Aged Society) อย่างรวดเร็วต่างจากประเทศอื่น เพราะประเทศส่วนใหญ่ ล้วนเป็นประเทศพัฒนาแล้ว ที่ประชากรเฉลี่ยมีรายได้สูง เช่น ญี่ปุ่น, สิงคโปร์, เกาหลีใต้

ในขณะที่คไทยกำลังก้าวสู่สังคมผู้สูงวัยในเวลาที่ยังเป็นประเทศกำลังพัฒนา มีรายได้ไม่สูงเท่าประเทศที่พัฒนาแล้ว เรียกว่า ‘แก่ก่อนรวย’ โดยไทยกำลังจะเป็นประเทศลำดับต้น ๆ ของโลกที่เข้าสู่ภาวะสังคมสูงวัยในขณะที่ยังติดกับรายได้ปานกลาง (Middle income trap)

ศูนย์วิจัยกสิกรไทยประเมินว่า ภาคธุรกิจของไทย อาจต้องเร่งปรับตัว และเตรียมการรับการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากร ซึ่งจะเกิดขึ้นควบคู่กับความท้าทายหลายด้านพร้อม ๆ กัน เช่นความไม่แน่นอน และความยั่งยืนทางเศรษฐกิจ (Sustainability) ที่เป็นเรื่องใกล้ตัวมาก

นอกจากนั้น ผลวิจัยยังแสดงให้เห็นว่าผู้สูงวัยไทย มีแนวโน้มที่ต้องเผชิญกับปัญหาสุขภาพหลายด้าน โดยเฉพาะปัญหาทางร่างกาย จึงสนับสนุนให้เกิดแนวโน้มด้านอาหารและเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพ ที่ออกแบบสำหรับผู้สูงวัยไทย ให้เลือกหลากหลายมากขึ้นอย่างต่อเนื่อง

นอกจากนั้นยังประเมินว่า ภายในปี 2572 การเปลี่ยนผ่านจากสังคมผู้สูงวัย (Aged Society) สู่สังคมผู้สูงวัยสุดยอด (Super aged society) หรือผู้สูงวัยที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไป แตะ 28% ของประชากรในประเทศ อาจมาเร็วขึ้น

นับเป็นโจทย์ท้าทายที่สำคัญต่อรัฐ ที่ต้องเร่งจัดการเรื่องนี้ ซึ่งมีความเชื่อมโยงต่อทิศทางภาพรวมของเศรษฐกิจ และความสามารถในการแข่งขันของประเทศ เช่น การวางแผนงบประมาณทั้งด้านสาธารณสุข และโครงสร้างพื้นฐานที่จำเป็น เบี้ยผู้สูงอายุ สวัสดิการแรงงาน และที่สำคัญ สถานะความเพียงพอของกองทุนประกันสังคมในระยะข้างหน้า เป็นต้น